Βόλτα στην Κυριώτισσα

"οι συγγραφείς"

            Αύγουστος του 2009. Ο Μιχάλης ξύπνησε με βαρύ κεφάλι. Το μαξιλάρι μούσκεμα. Στον ύπνο του πάλι έκλαιγε. «Γκαντεμιά» επαναλάμβανε μέσα στο αναφιλητό του.

            1923. « Αχμέτ. Γκελ μπουρία. Τσαπούκ». Περασμένες δύο το μεσημέρι. Η φωνή της Εμινέ  τέτοια ώρα, σαν του ιμάμη, ακουγόταν στα σοκάκια πίσω από τον Μεντρεσέ να φωνάζει τον γιόκα της, τον Ασλάν Αχμέτ της, όπως τον έλεγε. Ο Αχμέτ ήταν δεν ήταν δώδεκα χρόνων αλλά έμοιαζε δεκαέξι.  Δυνατό παιδί , στους τσακωμούς πάντα μέσα. Τις προάλλες που πλακώθηκε στη γειτονιά  με ένα δεκαοχτάρη από το ίδιο μιλέτι, Τούρκος και εκείνος, εύκολα τον έβαλε κάτω. «Για την τιμή του φίλου  μου», έλεγε, γιατί  είχαν περιπαίξει τα τουρκόπουλα της γειτονιάς τον Μιχάλη. Η Εμινέ τον καμάρωνε, ήταν ο προστάτης του σπιτιού της, από τότε που έχασε τον άντρα της. Πάει  χρόνος που τον βρήκαν σφαγμένο, μπροστά στο σπίτι τους. Οι Έλληνες   ακούστηκε ότι τον καθάρισαν, για αντίποινα για τους δικούς τους στη Μικρά Ασία.

            «Μιχάλη ,γρήγορα σπίτι. Ο παππούς περιμένει». Στην πιο κάτω γειτονιά, την Κυριώτισσα, στα  ελληνικά, η Ζωή φώναζε τον γιο της. Κάθε μεσημέρι το σκηνικό ίδιο. Ο παππούς, παπάς στον Άγιο Βλάση,  στην κεφαλή του τραπεζιού περίμενε με μαλακιά την καρδιά τον εγγονό του. Ίδιος και απαράλλαχτος ο μικρός με τον πατέρα  του. Άδικα κι αυτή η ψυχή  χάθηκε στους Βαλκανικούς. Μια μέρα  πριν από  την  Απελευθέρωση. Ο Μιχάλης ήταν μικροκαμωμένος, καχεκτικός, δεν έμοιαζε δώδεκα. Το βλέμμα του όμως  σπινθήριζε, αχόρταστο. Βοηθούσε συχνά τον παππού του στη λειτουργία. Του άρεσε να κοιτά τις εικόνες .Έπιανε κουβέντα μαζί τους. Προσευχόταν για τον πατέρα του να μπορεί να τους βλέπει από ψηλά, για τον παππού και τη μάνα του. Προσευχόταν και για τον φίλο του, τον Αχμέτ, τώρα τελευταία πιο πολύ.

            Η ζωή έτσι τα ‘φερε, να ταιριάξουν τα παιδιά. Όλη μέρα ροβολούσαν από τον Μεντρεσέ στην Κυριώτισσα. Κρυφοκοιτάζανε τις  Τουρκάλες που έμπαιναν στα Δίδυμα, μήπως δουν τον λευκό αστράγαλο κάτω από την βράκα. Και κείνη η ρωμιά η Βασιλική. Άτιμο θηλυκό, το είχε μυριστεί  πως ήταν  θηλυκό και όλο πουλούσε σκέρτσο στους μικρούς. ΟΑχμέτ και ο Μιχάλης δεν είχαν  να χωρίσουν κάτι. Αντίθετα είχαν να ενώσουν, την αποκοτιά και την αψάδα με την  σπιρτάδα και τον  νου. Αν τύχει και πείραζε κάποιος τον Μιχάλη για το χλωμό του πρόσωπο, ο  Αχμέτ έβγαινε μπροστά και αν κάποιος  κορόιδευε τον Αχμέτ ότι ήταν κομμάτι  μπουνταλάς   ο Μιχάλης  έβγαινε μπροστά δικηγόρος , σωστός χριστιανός.

            Μετά τις σφαγές στη Σμύρνη, τα μάτια πήραν να αλλάζουν χρώμα, έγιναν πιο  σκοτεινά. Πρόσφυγες, πονεμένοι άνθρωποι, ήρθαν πολλοί και στην Καραφέρια. Ο καθένας με μνήμες ανυπόφορες και πόνους, σφαγμένοι γονείς, παππούδες, παιδιά, καμένα σπίτια. Οι τσέτες του Κεμάλ  ήταν άγριοι , χωρίς λύπηση. Τα  ‘καψαν όλα μπρος τους. Και ενώ οι πολιτικοί πάλευαν με  τα λόγια, οι άνθρωποι  συνερίζονταν πια με τα μάτια. Στην  Βέροια, οι Έλληνες, άλλοι πήραν να αγριοκοιτάνε, άλλοι – λίγοι-  να κοιτούν με λύπη τον παλιό γείτονα που άρχισε να μαζεύει  σκεπάσματα, βράκες και φέσια.

            Ο Μιχάλης και ο Αχμέτ δεν πολυκαταλάβαιναν  τι γινόταν, δεν ήθελαν να καταλάβουν. Όλο και πιο πολύ τώρα χάνονταν στις ρούγες , όλο και πιο πολύ δεν άκουγαν  την Εμινέ και τη Ζωή που φώναζαν στις δυο το μεσημέρι. Η  Εμινέ μάζευε  τώρα  το λιγοστό προικιό. Τι να πάρει, τι να αφήσει.

-Τι θα γίνει Μιχάλη; Η  μάνα μου φοβάται. Να πάμε γρήγορα στους δικούς μας  λέει συνέχεια. Έχει  εμένα αλλά  τι να σου κάνει μια γυναίκα χήρα;

-Στο σπίτι δε μιλάμε πολύ. Ο παππούς λυπάται. Χθες στη λειτουργία προσευχήθηκε για σένα και τη μάνα σου.

            Τέλος Ιούλη. Η Ζωή και  ο πεθερός της πίσω από τις μισόκλειστες κουρτίνες, από το παράθυρο πάνω από το σαχνισί, κοιτάζουν   την Εμινέ, που μοιάζει σαν χαμένη, τον Αχμέτ, το σφιχταγκάλιασμα του με  τον Μιχάλη. Έτσι  το όρισαν στη Λοζάνη. Εσείς από εκεί και εμείς από εδώ. Ο  Μιχάλης  κοίταξε χάμω. Πήρε μια λευκή πέτρα και την έδωσε στον Αχμέτ. «Για να θυμάσαι τα παιχνίδια μας  στις αλάνες». Το κάρο ξεκίνησε.

            Καλοκαίρι του 2003.΄Ενα λεωφορείο  με Τούρκους τουρίστες  λίγο έξω από την Βέροια συγκρούεται με ένα φορτηγό. Ο οδηγός του φορτηγού, ένας μεθυσμένος ασυνείδητος. Νεκρός ένας. Αχμέτ Τσετίν, ετών 92, ο επιβάτης με τα  θολά μάτια που καθόταν στη θέση 1.. Στη  χούφτα του κρατούσε μια λευκή πέτρα.

 

"οι ιστορικοί"

Οθωμανικά κτίρια της Βέροιας

          Η Βέροια υπέμεινε τον τουρκικό ζυγό από το 1430 έως τις 16 Oκτωβρίου του 1912. Κατά το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, η πόλη ήταν το κέντρο μιας διοικητικής περιφέρειας, που περιελάμβανε πάνω από εκατό οικισμούς και εκτεινόταν από την αποξηραμένη σήμερα λίμνη των Γιαννιτσών στο βορρά έως τα περίχωρα της Κατερίνης στο νότο και από τον Αλιάκμονα και το Αιγαίο ανατολικά έως το Βέρμιο δυτικά. Η Βέροια, ενταγμένη στο οθωμανικό σύστημα επαρχιακής διοίκησης, μαζί με την Έδεσσα, τη Νάουσα, τα Γιαννιτσά και το Γυναικόκαστρο στην περιοχή του Κιλκίς, ανήκαν στο σαντζάκι (περιφέρεια) της Θεσσαλονίκης. Στις αρχές του αιώνα η Βέροια είχε πληθυσμό που έφτανε τους 13.000 κατοίκους. Από αυτούς, 6.000 ήταν Έλληνες,5.500 Τούρκοι, 700 Εβραίοι και 500 Γύφτοι και Αιθίοπες. Oι Έλληνες κατοικούσαν στο βόρειο και ανατολικό τμήμα της πόλης, σε χριστιανικούς μαχαλάδες. Κάθε μαχαλάς είχε ως κοινωνικό κέντρο την εκκλησία του, που άλλοτε είχε χτιστεί κρυφά ανάμεσα σε σπίτια και άλλοτε με την άδεια των κατακτητών. Με τον ίδιο τρόπο οι Τούρκοι είχαν εγκατασταθεί στο νότιο και δυτικό τμήμα της πόλης, σε δεκαέξι συνοικίες, με κέντρο τα τζαμιά τους. Μόνο τρεις από αυτές τις συνοικίες φαίνεται ότι δεν είχαν το δικό τους τέμενος. Το σημείο συνάντησης όλων των κατοίκων της πόλης, ανεξάρτητα από την εθνικότητα και το θρήσκευμά τους ήταν το μπεζεστένι (κλειστή αγορά), που κάηκε στην καταστροφική πυρκαγιά του 1864.

          Όταν εγκαταστάθηκαν οι Τούρκοι στην πόλη μετέτρεψαν παλιές εκκλησίες σε τζαμιά. Ανάμεσα σ’ αυτές ήταν και η Παλιά Μητρόπολη, το Χουνκιάρ τζασίμι, το Καζακτσί και Μπαμπά τεκέ τζαμί. Το σύνολο των τζαμιών στη Βέροια ήταν 14. Άλλος τομέας στον οποίο αναπτύχθηκε οικοδομική δραστηριότητα ήταν τα δημόσια τουρκικά λουτρά, τα χαμάμ.

Ορτά τζαμί

Ένα από τα πιο αξιόλογα δείγματα οθωμανικής αρχιτεκτονικής που σώζονται στην πόλη είναι το Oρτά Τζαμί, δηλαδή κεντρικό τζαμί. Όπως μας φανερώνει και το όνομά του, βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, στη νησίδα που ορίζουν οι οδοί Κεντρικής, Λεωνίδου και Θεμιστοκλέους. Σύμφωνα με χρονόγραμμα που βρέθηκε πάνω από την πύλη του, το τζαμί χτίστηκε το 1490. Πρόκειται για ένα απλό, τετραγωνικής κάτοψης (πλευράς 8 μέτρων), μονόχωρο, τρουλοσκεπές κτίσμα. Μπροστά από την κύρια είσοδο υπήρχε εντυπωσιακό προστώο, με μαρμάρινους κίονες που έφεραν τόξα από κεραμικά πλακίδια. O θόλος, στηρίζεται σε οκταγωνικό τύμπανο που επικάθεται στους τέσσερις τοίχους του κτηρίου.  Το Oρτά Τζαμί είναι χτισμένο με πωρόλιθους μεγάλου μεγέθους και μάρμαρα παλαιότερων κτισμάτων, βυζαντινών και αρχαίων χρόνων. Στην ανατολική πλευρά της οκταγωνικής βάσης του τρούλου είναι φανερή η επαναχρησιμοποίηση αρχιτεκτονικού μαρμάρινου μέλους αρχαίας ελληνικής επιγραφής στο οποίο διατηρούνται χαραγμένα τρία κεφαλαία γράμματα, τοποθετημένα ανάποδα. Στην επιγραφή αναγράφονται τα γράμματα ΚΙΚ. Μπορεί να πρόκειται για τυχαίο γεγονός, ίσως όμως τα γράμματα αυτά να περιείχαν ένα μήνυμα που θα ήθελε να στείλει ο Έλληνας τεχνίτης σε κάποιους περισσότερο παρατηρητικούς ομοεθνείς του. Αυτή είναι εξάλλου και η εκδοχή που υποστηρίζει ο ερευνητής Θ. Γαβριηλίδης. Εξωτερικά η διακόσμηση του κυρίως τμήματος του τεμένους γίνεται με το υλικό αρμολόγησης, το οποίο έχει τοποθετηθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να προεξέχει από τους λίθους της τοιχοποιίας. Όσον αφορά το μιναρέ, ο κορμός του αναδεικνύεται χάρη σε ένα εντυπωσιακό μοτίβο που θυμίζει κέντημα και δημιουργείται από κονίαμα πλούσιο σε κεραμικά. Κατά τη διάρκεια του πολέμου το τζαμί φιλοξένησε ξένους στρατιώτες. Το 1938 το μνημείο κηρύχθηκε διατηρητέο. Αργότερα, σε διάφορες χρονικές περιόδους, χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία, εργαστήρι μουσικών οργάνων, μαρμαράδικο και ξυλουργείο.

Μεντρεσέ τζαμί

Ξεχωρίζει για τον πανύψηλο μιναρέ του που σώζεται ακέραιος. Βρίσκεται απέναντι από το Βήμα του Αποστόλου Παύλου και αποτελεί το μεγαλύτερο και πιο καλοδιατηρημένο σωζόμενο τζαμί στη Βέροια. Κτισμένο στα μέσα του 19ου αι. (μετά το 1850), οφείλει το όνομά του στον παρακείμενο μεντρεσέ, δηλαδή το μουσουλμανικό ιεροδιδασκαλείο. Εκείνη την εποχή, ο χώρος γύρω από το τζαμί θα πρέπει να ήταν ξεχωριστού κάλλους. Δεν είναι τυχαίο πως ήταν γνωστός με τα προσωνύμια «Τόπος Προσευχής», «Τόπος Λατρείας», «Υποδειγματική Κοιλάδα», «Τα Πολλά Κυπαρίσσια». Όσον αφορά τον τρόπο δομής του μνημείου, ενδιαφέρον παρουσιάζει ο θόλος του, διαμέτρου 11,5 μέτρων, που στηρίζεται στους περιμετρικούς τοίχους μέσω δωδεκάγωνου τύμπανου. Η επικάλυψή του γινόταν με φύλλα χαλκού, ενώ εσωτερικά είναι διακοσμημένος με φυτόμορφα μοτίβα και αποσπάσματα από το Κοράνι. Μία ακόμη ιδιαιτερότητα του τζαμιού είναι πως σε αυτό ανήκει ο μοναδικός μιναρές που σώζεται σήμερα ακέραιος στην πόλη. Στη βάση του, υπάρχει μαρμάρινο αγκωνάρι με ίχνη αρχαίας ελληνικής επιγραφής όπου αναγράφεται « ΒΩ...ΕΥΝ...» και το οποίο αποτελούσε αρχιτεκτονικό μέλος του Βωμού της Ευνομίας που προϋπήρχε στη θέση αυτή. Στο Τζαμί του Μενδρεσέ σώζεται επίσης το μιχράμπ, το αντίστοιχο του χριστιανικού ιερού δηλαδή, το οποίο είναι πάντα προσανατολισμένο προς τη Μέκκα. Το μιχράμπ, αν και έχει υποστεί φθορές, φαίνεται πως ήταν καλοδουλεμένο και διακοσμημένο με έντονα χρώματα. Σήμερα, το Τζαμί του Μενδρεσέ ανήκει στην κυριότητα της Ιεράς Μητρόπολης Βέροιας.

Στη σημερινή οδό Μάρκου Μπότσαρη, βρίσκεται το 3ο και το 14ο Δημοτικό Σχολείο Βέροιας. Η ανέγερση του κτηρίου ξεκίνησε το 1909 από τους Τούρκους, προκειμένου να μην υστερούν έναντι των Βεροιαίων, που είχαν ήδη κατασκευάσει με δικούς τους πόρους ένα νέο κτήριο εκπαίδευσης, το Γυμνάσιο Βέροιας. Το κτήριο αυτό εξακολούθησε να λειτουργεί ως μουσουλμανικό σχολείο και μετά την απελευθέρωση της πόλης, ενώ ως ελληνικό σχολείο χρησιμοποιήθηκε μετά το 1924. Πρόκειται για ένα τριώροφο κτήριο με κεραμοσκεπή, στο οποίο συνδυάζονται διακριτικά νεοκλασικά και μπαρόκ στοιχεία. Για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκαν δομικά υλικά από τον πύργο της Βασίλισσας Βεργίνας που βρίσκεται πίσω από τα δικαστήρια, από τα γύρω τείχη, τον πύργο του Ωρολογίου και τα παλαιά κάστρα της περιοχής. Το κτήριο αποκαταστάθηκε κατά τη νεότερη περίοδο, οι εργασίες όμως περιορίστηκαν μόνο στις όψεις του.

Χουνκιάρ Τζαμί. Παλιά Μητρόπολη

Πρόκειται για την παλιά μητρόπολη της Βέροιας (11ος αιώνας) που κατά την οθωμανική περίοδο μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος με την επωνυμία Χουνκιάρ Τζαμί (Ηϋηkâr Camii) (τζαμί της Νίκης). Από τη φάση αυτή του κτίσματος σήμερα είναι ορατός ο μιναρές και μέρος των εσωτερικών και εξωτερικών επιχρισμάτων του ναού. Μετά την απελευθέρωση της Βέροιας, ο ναός επαναλειτούργησε για μικρό χρονικό διάστημα. Αργότερα μετατράπηκε σε κτήριο της Χριστιανικής Ένωσης Oρθοδόξων Βέροιας «Απόστολος Παύλος», ενώ κατά τη διάρκεια των πολέμων στέγασε κρατικές υπηρεσίες. Στα χρόνια της γερμανικής κατοχής, η Παλαιά Μητρόπολη χρησιμοποιήθηκε ως στάβλος. Ακόμη και σήμερα όμως, ενενήντα τέσσερα χρόνια μετά την απελευθέρωση της Βέροιας, δεν χαίρει του σεβασμού που της αξίζει.

Μαχμούτ Τσελεμπή τζαμί ( επί της οδού Θωμαΐδου)

Δίπλα στο Βυζαντινό Μουσείο Βέροιας (πρώην μύλο Μάρκου) στέκει ακόμη το Τζαμί του Μαχμούτ Τσελεμπή, χτισμένο πάνω στα νότια τείχη της πόλης. Το μνημείο αυτό είναι γνωστό ως Μπογιαλί Τζαμί, δηλαδή βαμμένο τζαμί, προσωνύμιο που οφείλεται στα ζωηρά χρώματα με τα οποία ήταν βαμμένο, ίχνη από τα οποία σώζονται ακόμα. Σήμερα δεν διαφέρει εξωτερικά από μια μεγάλη ιδιωτική κατοικία με κεραμοσκεπή. Ο μιναρές του Μπογιαλί Τζαμιού ήταν πραγματικά εντυπωσιακός. O κορμός του ήταν καλοδουλεμένος με ραβδώσεις και έμοιαζε με κίονα δωρικού ρυθμού, ενώ στην κορυφή του υπήρχε μια «κορώνα». O μιναρές γκρεμίστηκε το 1940, ενώ είχε ήδη χάσει την κορυφή του. Σήμερα σώζεται τμήμα της βάσης του. Μια ακόμη ιδιαιτερότητα του τζαμιού ήταν πως αυτό ήταν χωρισμένο σε δύο τμήματα, το ένα εκ των οποίων λειτουργούσε ως σχολείο. Το Μπογιαλί Τζαμί χρησιμοποιήθηκε για αρκετά χρόνια ως κατοικία, ενώ σήμερα είναι εγκαταλελειμμένο και σε κακή κατάσταση.

Κατά την ανταλλαγή των πληθυσμών, όλα τα οθωμανικά ακίνητα καταγράφηκαν και περιήλθαν στην ελληνική κυριότητα. Ανάμεσα σε αυτά, υπήρχαν και τεμένη τα οποία δόθηκαν σε Έλληνες και χρησιμοποιήθηκαν, ύστερα από μετατροπές, ως κατοικίες.

Ένα από αυτά είναι το Τζαμί του Σούμπαση που σώζεται σήμερα ως κατοικία στη συμβολή των οδών Ειρήνης και Μιαούλη. Φαίνεται πως ήταν ένα αρκετά μεγάλο σε μέγεθος τζαμί, με εντυπωσιακό θόλο και μιναρέ. Στο ισόγειο, τα χτισμένα παράθυρα με τα οξυκόρυφα τόξα μαρτυρούν το παρελθόν του κτηρίου. Ακόμη, σε κατοικίες έχουν μετατραπεί το Μπαΐρ Τζαμί, δηλαδή τζαμί της πλαγιάς στη συμβολή των οδών Σμύρνης και Ταντάλου, καθώς και το Γιολά Γκελντί Τζαμί στην περιοχή της Αγίας Παρασκευής Καλλιθέας, σε πάροδο της οδού Αθανασίου Διάκου. Το τέταρτο τέμενος που είναι σήμερα κατοικία, το γνωστό Τζαμί της Μπαρμπούτας, βρισκόταν κοντά στη γέφυρα της Δήμητρας. Αν και ήταν το γραφικότερο τέμενος της Βέροιας (υπάρχει και

η άποψη πως ήταν μοναστήρι δερβίσηδων), τίποτα στη σημερινή του εξωτερική όψη δεν φανερώνει την ιστορία του.

Υπήρξαν όμως και μερικά τζαμιά τα οποία δεν υπάρχουν πια. Αυτά ήταν κυρίως πολύ μικρά σε μέγεθος και η κατασκευή τους ήταν δευτερεύουσας σημασίας και με ευτελή υλικά. Ένα από αυτά βρισκόταν στη συμβολή των οδών Μητροπόλεως και Μάρκου Μπότσαρη και ονομαζόταν Τζαμί της Νότιας Πλευράς της Πλατείας Ωρολογίου. Όπως τα περισσότερα τεμένη που ήταν χτισμένα στην άκρη της πόλης, έτσι και αυτό είχε δίπλα του μουσουλμανικό νεκροταφείο. Λίγο πιο πάνω, στην Πλατεία Μάρκου Μπότσαρη, βρισκόταν το Τσερμέν Τζαμί. Τέλος, υπήρχαν δύο ακόμη μικρά τζαμιά για τη μορφή των οποίων δεν έχουμε κανένα στοιχείο. Το Τζαμί της Πόρτας του Νερού (Σου Καπουσού Τζαμί) βρισκόταν στο δρόμο προς τους Στρατώνες και το Τζαμί της Απέναντι Γειτονιάς (Καρσί Μαχαλά Τζαμί) στην οδό Μικράς Ασίας, και κοντά στη βόρεια όχθη του Τριποτάμου.

Δίδυμοι λουτρώνες(επί της οδού Λουτρού)

Στο κέντρο της Βέροιας σώζονται σήμερα, σε σχετικά καλή κατάσταση, τα Δίδυμα Λουτρά του Σινάν του Αλατά. Ιδρύθηκαν από τον Τουζτζού Σινάν Μπέη σε άγνωστη χρονική περίοδο 15  και λειτουργούσαν μέχρι το 1935. Τα Δίδυμα Λουτρά της Βέροιας αποτελούνται από το ανδρικό και το γυναικείο τμήμα, όμοια ως προς τη μορφή τους, την κατασκευαστική τους δομή και τη λειτουργία, γεγονός στο οποίο οφείλεται και η ονομασία του λουτρού. Η ιδιαιτερότητα του συμπλέγματος έγκειται στο γεγονός ότι πρόκειται για τα μοναδικά δίδυμα λουτρά στα οποία το γυναικείο και το ανδρικό τμήμα εμπλέκονται μεταξύ τους αναπτύσσοντας σχήμα Γ με ισόπλευρα μέρη. Τόσο το γυναικείο, όσο και το ανδρικό τμήμα αποτελούνται από τρεις βασικούς χώρους: τα αποδυτήρια, το χλιαρό διαμέρισμα και το θερμό διαμέρισμα σε άμεση σχέση με το χώρο του κλιβάνου. Επιπρόσθετα, στα λουτρά της Βέροιας σώζονται και υπόκαυστα, στοιχείο που συναντάται σχετικά σπάνια στον ελλαδικό χώρο. Και στα δύο τμήματα του δίδυμου λουτρώνα, ο μεγάλος χώρος των αποδυτηρίων στεγάζεται με ημισφαιρικό θόλο, κατασκευασμένο από οπτόπλινθους, που έχουν μεγάλη αντοχή σε θλίψη, απαραίτητη προϋπόθεση για να αντεπεξέλθουν στην εντατική κατάσταση που δημιουργείται στις θολωτές κατασκευές. Όσον αφορά τον εσωτερικό διάκοσμο του χαμάμ, εκτός από τα ψηφιδωτά που σώζονται στα αποδυτήρια του ανδρικού τμήματος, ίχνη στο θόλο του ίδιου χώρου αποκαλύπτουν πως υπήρχε επίχρισμα διακοσμημένο με φυτικά μοτίβα. Γενικότερα τα ανδρικά λουτρά ήταν λίγο μεγαλύτερα, πιο προσεγμένα και είχαν πλουσιότερη διακόσμηση από τα γυναικεία. Τα Δίδυμα Λουτρά του Σινάν του Αλατά κηρύχτηκαν διατηρητέα το 1963. Το 1995, το μνημείο περιήλθε στην κυριότητα του Δήμου Βέροιας και σήμερα χρησιμοποιείται ως εργαστήριο συντήρησης βυζαντινών τοιχογραφιών (από την 11η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων).

Βιβλιογραφία

Α. Αναστασόπουλος, «Μουσουλμάνοι και χριστιανοί στη Βέροια του β΄ μισού του 18ου αιώνα», Βέροιας Μελετήματα, Φίλοι Βυζαντινού Μουσείου Βέροιας, Βέροια 2003.

Θ. Παπαζώτος, Oδοιπορικό στη βυζαντινή και μεταβυζαντινή Βέροια, Αθήνα 2003

Θ. Γαβριηλίδης, H Βέροια στους αιώνες, Βέροια 1999

Β. Μαυροματίδου, «Αποκατάσταση του Oρτά Τζαμί στη Βέροια», διπλω-ματική εργασία του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών «ΠροστασίαΜνημείων» του Ε.Μ.Π., Αθήνα 2003